Diyanet İşleri Başkanı Prof. Dr. Ali Erbaş, Ayasofya Cami'nde verdiği cuma hutbesine, elinde kılıçla çıktı. Peki ne anlama geliyor?

Hutbe, en temel manada, bir topluluğa hitaben nasihat amaçlı söylenen sözler anlamına gelmektedir. Hutbenin tarihsel kökenleri Cahiliye dönemine kadar uzanmaktadır. İslâmiyet’le birlikte cuma ve bayram namazlarının bir parçası/bölümü olarak dinî bir hüviyet kazanmıştır. Günümüzde daha çok bu anlamıyla bir ibadet terimi olarak kullanılmaktadır. Uygulandığı toplumların gündelik yaşantısında önemli bir yere sahip olan hutbe, başlangıcından itibaren bir takım temel kurallara bağlıdır.

FETİHTE GÜÇ GÖSTERİSİ
Müslüman toplumlardaki hutbe iradının kuralları Hz. Peygamber’in uygulamaları çerçevesinde gelişmiştir. Hz. Peygamber’in ağaç gibi yüksek bir yere çıkarak hutbe vermesi, İslam mimarisi içerisinde camilerde/mescitlerde bu amaca yönelik minberlerin tasarlanmasının önünü açmıştır. Yine Hz. Peygamber’in hutbe okurken elinde asa ve yay gibi bir nesne bulundurduğu rivayeti, Müslüman toplumlarında -özellikle fethedilen yerlerde güç göstergesi olarak- hatiplerin hutbeyi kılıç ile okuması geleneğinin oluşmasına neden olmuştur.

HZ. PEYGAMBER GELİŞTİRMİŞTİR

Edebî metinlerde hutbe ile ilgili kullanımların başında, hatibin yüksek bir yere çıkarak dinleyicilere oradan hitap etmesi gelmektedir. Hutbe sırasında hatibin bu şekilde topluluktan yüksekte bulunması, konuşmacı ile dinleyici arasında işitsel iletişimin yanında görsel iletişim imkânı da sağladığı ve böylece hitabetin gücünü arttırdığı için tercih edilen bir uygulama olmuştur. Esasen, Müslüman toplumlardaki hutbe iradının kuralları Hz. Peygamber’in uygulamaları çerçevesinde gelişmiştir. Hz. Peygamber’in ağaç gibi yüksek bir yere çıkarak hutbe vermesi, İslam mimarisi içerisinde camilerde/mescitlerde bu amaca yönelik minberlerin tasarlanmasının önünü açmıştır. Sonraki dönemlerde de Hz. Peygamber’in bu uygulaması camilerdeki minberlerde icra edilir olmuştur.

SÜNNET OLDUĞU BELİRTİLDİ

Kimi İslam âlimleri, Hz. Muhammed’in hutbe esnasında asa veya yay gibi bir nesneye dayandığı rivayetinden hareketle, hutbenin bir nesneye dayanılarak okunmasının sünnet olduğunu belirtmişlerdir. Hanefi âlimler de savaş yoluyla fethedilen ülkelerde bu uygulamaya yer verilmesini uygun görmüşlerdir (Baktır 1998: 425). Bu geleneğin izlerine günümüzde de dünyadaki bazı camilerde rastlamak mümkündür. Bu gelenek, sadece Suudi Arabistan’da değil, Edirne’deki Eski (Ulu) Camii’nde 600 yıldır, Bandırma Edincik’teki Emir Sultan Camii’nde 612 yıldır, Kastamonu'daki Atabeygazi Camii’nde 737 yıldır, Çanakkale’nin Gelibolu ilçesindeki Gazi Süleyman Paşa Camii’nde ise 700 yıldır devam etmektedir. İstanbul’da Beyazıt Cami’inde de hatiplerin kılıçla çıktığı bilinmektedir.

HZ. PEYGAMBERE DAYANAN GELENEK

Sonuç olarak kılıca veya asaya dayanarak hutbeyi okumak kaynağı Hz. Peygambere dayanan bir gelenektir. Bununla hutbede telkin edilen düşüncelerin etkisini artırmak amaçlanmıştır. Siyasî ve sosyal her türlü güce sahip olunduğunu gösteren bu davranış, hutbede de istenilenin rahatça söylenebileceği anlamında gelmektedir. Kılıç bu anlamda hürriyet, istiklal ve güç sahibi olmanın sembolüdür.

EDEBİYATA YANSIMIŞTIR

Klasik Türk edebiyatı şairleri az da olsa bu geleneğin örneklerini şiirlerine yansıtmışlardır. Elinde kılıç ile hutbe okumak ve hutbe okumak için yüksek biri yere çıkmak geleneği beyitlerde çeşitli hayallerle yer almıştır. Minber üzerine kurulan hayaller bülbülün servi ağacının dalını minber edinmesi, güneşin gökyüzünü minber edinmesi, hatibin deve üzerini minber edinip hutbe okuması, bulutun minbere benzetilmesi, şiirin bir minbere benzetilmesi şeklindedir. Kılıçla hutbe okuma geleneği ise beyitlerde şairlerin elindeki kalemin, hilal şekli ile ayın, şimşek ve süsen çiçeğinin hatiplerin elindeki kılıca benzetilmesi ile yer almıştır.